Bóng đá Anh, đặc biệt là Premier League, luôn được biết đến với tốc độ chóng mặt, những pha tranh chấp nảy lửa và bầu không khí cuồng nhiệt. Tuy nhiên, đằng sau sự hào nhoáng của bóng đá hiện đại, ẩn chứa đâu đó là Những Chiến Thuật Bị Lãng Quên Tại Bóng đá Anh, những hệ thống từng làm mưa làm gió nhưng nay chỉ còn là hoài niệm. Trong guồng quay của pressing tầm cao, tiki-taka hay gegenpressing, liệu chúng ta có bỏ lỡ điều gì từ quá khứ? Hãy cùng thethaocuocsong.net lật lại những trang sử chiến thuật để khám phá những di sản tưởng chừng đã ngủ yên này.
Sự phát triển không ngừng của bóng đá, những thay đổi về luật lệ, và sự tiến bộ trong khoa học thể thao đã đẩy lùi nhiều sơ đồ, lối chơi vào dĩ vãng. Nhưng việc hiểu về chúng không chỉ giúp chúng ta trân trọng lịch sử mà còn mang đến góc nhìn sâu sắc hơn về sự tiến hóa chiến thuật không ngừng của môn thể thao vua. Đâu là những hệ thống đã từng định hình nên bộ mặt của bóng đá xứ sở sương mù?
Sơ đồ W-M: Cuộc cách mạng chiến thuật đầu tiên
Khi nhắc đến những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh, không thể không kể tên sơ đồ W-M huyền thoại, đứa con tinh thần của Herbert Chapman tại Arsenal vào những năm 1920-1930.
Sơ đồ W-M là gì và tại sao nó ra đời?
Sơ đồ W-M (3-2-2-3) thực chất là một phản ứng chiến thuật trực tiếp với sự thay đổi của luật việt vị vào năm 1925 (giảm từ 3 xuống 2 cầu thủ đối phương đứng giữa tiền đạo và khung thành). Trước thay đổi này, các đội thường chơi với sơ đồ 2-3-5, rất chú trọng tấn công. Luật việt vị mới khiến việc phòng ngự trở nên khó khăn hơn, và Chapman đã nhận ra điều đó.
Ông kéo tiền vệ trung tâm (centre-half) lùi sâu xuống chơi như một trung vệ thứ ba (stopper), tạo thành hàng thủ 3 người. Đồng thời, hai tiền đạo cánh trong (inside forwards) cũng lùi về chơi như những tiền vệ tấn công. Điều này tạo ra hai hình khối trên sân:
- Chữ M ở hàng thủ: Ba hậu vệ và hai tiền vệ phòng ngự (wing-halves).
- Chữ W ở hàng công: Hai tiền vệ tấn công và ba tiền đạo (hai cánh và một trung phong).
Sơ đồ này mang lại sự cân bằng tuyệt vời giữa công và thủ, một khái niệm khá mới mẻ thời bấy giờ. Nó giúp Arsenal thống trị bóng đá Anh trong thập niên 30 với 5 chức vô địch quốc gia và 2 FA Cup.
Sơ đồ chiến thuật W-M 3-2-2-3 huyền thoại của Herbert Chapman tại Arsenal, một trong những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh.
Tại sao W-M không còn được sử dụng phổ biến?
Sự thành công của W-M khiến nó trở thành chuẩn mực trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, giống như mọi chiến thuật khác, nó dần bị khắc chế. Các đội bóng bắt đầu tìm ra cách khai thác khoảng trống giữa các tuyến của W-M. Sự ra đời của các sơ đồ linh hoạt hơn như 4-2-4 (của Brazil tại World Cup 1958) hay 4-3-3 đã mang đến những giải pháp tấn công đa dạng hơn, khiến W-M trở nên cứng nhắc và dễ bị bắt bài. Ngày nay, dù không còn đội nào chơi W-M nguyên bản, nhưng tư duy về sự cân bằng công-thủ và vai trò của các vị trí mà Chapman đặt nền móng vẫn còn ảnh hưởng sâu sắc.
“Herbert Chapman với W-M không chỉ tạo ra một sơ đồ, ông ấy đã thay đổi tư duy về cách một đội bóng vận hành trên sân. Đó là nền tảng cho rất nhiều hệ thống phòng ngự hiện đại sau này,” chuyên gia chiến thuật Lê Minh, cộng tác viên của thethaocuocsong.net, nhận định.
Route One: Nghệ thuật của bóng dài và sự trực diện
Nhắc đến bóng đá Anh, nhiều người vẫn hình dung về lối chơi “Route One” – tạt cánh đánh đầu, bóng dài vượt tuyến. Dù các đội bóng Premier League ngày nay đã kỹ thuật và đa dạng hơn rất nhiều, nhưng Route One từng là một triết lý, một bản sắc không thể trộn lẫn.
Route One thực sự là gì?
Route One không đơn thuần là những đường chuyền dài vô định. Đó là một hệ thống chiến thuật có chủ đích, nhằm đưa bóng lên phía trước nhanh nhất có thể, thường là hướng đến một tiền đạo cao to, làm tường tốt (target man). Mục tiêu là bỏ qua tuyến giữa, tạo cơ hội từ các tình huống bóng hai (second balls) hoặc các pha không chiến trực diện.
- Ưu điểm: Tốc độ triển khai nhanh, gây áp lực trực tiếp lên hàng thủ đối phương, tận dụng tốt thể hình và khả năng không chiến, hiệu quả trong các điều kiện thời tiết xấu hoặc mặt sân không tốt.
- Nhược điểm: Dễ bị bắt bài nếu đối phương có trung vệ không chiến tốt, đòi hỏi tiền đạo mục tiêu phải cực kỳ hiệu quả, thường bị chỉ trích là thiếu sáng tạo và “xấu xí”.
Những đội bóng như Wimbledon với “Crazy Gang” những năm 80-90 hay đội tuyển Anh dưới thời Graham Taylor là ví dụ điển hình cho trường phái này. Họ có thể không hoa mỹ, nhưng cực kỳ khó chịu và hiệu quả theo cách riêng. Hãy truy cập //nhipsongthethao.com để cập nhật thêm những phân tích về các lối chơi độc đáo trong bóng đá.
Tại sao Route One “thuần chủng” lại thất thế?
Sự phát triển của bóng đá hiện đại với yêu cầu ngày càng cao về kỹ thuật cá nhân, khả năng kiểm soát bóng và sự linh hoạt chiến thuật đã khiến Route One dần mất đi vị thế. Các HLV ngày nay ưa chuộng việc xây dựng lối chơi từ tuyến dưới, kiểm soát khu trung tuyến và tạo ra cơ hội bằng những pha phối hợp đa dạng hơn. Hơn nữa, chất lượng phòng ngự, đặc biệt là khả năng chống bóng bổng của các trung vệ hiện đại, cũng đã được nâng cao đáng kể.
Tuy nhiên, không thể nói Route One đã hoàn toàn biến mất. Yếu tố bóng dài vẫn được sử dụng như một phương án tấn công tình thế, đặc biệt là khi các đội cần tìm bàn gỡ vào cuối trận hoặc đối đầu với những đối thủ pressing quá rát ở tuyến giữa. Nhưng việc xây dựng toàn bộ lối chơi quanh triết lý này đã trở thành dĩ vãng.
Hình ảnh minh họa một pha bóng dài điển hình của chiến thuật Route One trong bóng đá Anh, hướng đến tiền đạo mục tiêu.
Libero (Hậu vệ quét): Bóng dáng lãng tử giữa hàng thủ
Libero, hay hậu vệ quét, là một vai trò mang đậm tính nghệ thuật và tư duy chiến thuật, thường gắn liền với bóng đá Ý (Catenaccio) và Đức (Franz Beckenbauer). Dù không phải là “đặc sản” của bóng đá Anh, vai trò này cũng từng có những dấu ấn nhất định và giờ đây gần như đã biến mất khỏi các sơ đồ chiến thuật tại đây.
Vai trò của một Libero là gì?
Libero (tiếng Ý nghĩa là “tự do”) là một trung vệ chơi tự do phía sau hàng phòng ngự chính (thường là hai trung vệ dập). Nhiệm vụ chính của Libero là:
- Bọc lót: Đọc tình huống, phán đoán đường chuyền của đối phương và can thiệp khi các hậu vệ phía trên bị vượt qua.
- Phát động tấn công: Với kỹ thuật cá nhân tốt và nhãn quan chiến thuật, Libero có thể là người khởi xướng các đợt tấn công từ phần sân nhà bằng những đường chuyền dài chính xác hoặc thậm chí là những pha đi bóng đột phá.
Beckenbauer được xem là hình mẫu Libero vĩ đại nhất, nhưng ở Anh, vai trò này ít phổ biến hơn. Các hệ thống phòng ngự của Anh thường chuộng sự chắc chắn của cặp trung vệ hoặc hàng thủ 4 người giăng ngang truyền thống.
Tại sao Libero không phổ biến ở Anh và dần biến mất?
Có nhiều lý do khiến vai trò Libero không thực sự bén rễ sâu trong bóng đá Anh và dần trở thành một trong những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh:
- Văn hóa bóng đá: Bóng đá Anh truyền thống đề cao sức mạnh, tốc độ và sự trực diện, ít ưu tiên cho một cầu thủ chơi tự do, có phần “nghệ sĩ” ở hàng thủ.
- Sự thống trị của sơ đồ 4 hậu vệ: Hệ thống 4 hậu vệ giăng ngang (flat back four) đã chứng minh sự hiệu quả và trở thành tiêu chuẩn tại Anh trong nhiều thập kỷ. Nó đòi hỏi sự kỷ luật vị trí cao và ít không gian cho một cầu thủ “lang thang” như Libero.
- Thay đổi luật việt vị: Luật việt vị hiện đại khiến việc sử dụng một hậu vệ chơi lùi sâu như Libero trở nên rủi ro hơn trong việc giăng bẫy việt vị.
- Sự phát triển của trung vệ hiện đại: Các trung vệ ngày nay không chỉ phòng ngự tốt mà còn được yêu cầu cao về khả năng chuyền bóng, phát động tấn công từ tuyến dưới (ball-playing defender), phần nào đảm nhận vai trò của Libero trong hệ thống hiện đại.
Dù vậy, tư duy về một trung vệ có khả năng đọc trận đấu, bọc lót và phát động tấn công vẫn tồn tại, nhưng được tích hợp vào vai trò của các trung vệ trong hệ thống phòng ngự khu vực hiện đại thay vì một vị trí độc lập như Libero cổ điển.
Kèm người kiểu “man-marking”: Khi một kèm một là chân lý
Trước khi phòng ngự khu vực (zonal marking) trở nên phổ biến như ngày nay, chiến thuật phòng ngự chủ đạo trong bóng đá, bao gồm cả ở Anh, là kèm người cá nhân (man-marking).
Man-marking hoạt động như thế nào?
Rất đơn giản: mỗi hậu vệ hoặc tiền vệ phòng ngự được giao nhiệm vụ theo kèm một cầu thủ tấn công cụ thể của đối phương như hình với bóng, bất kể cầu thủ đó di chuyển đến đâu trên sân. Mục tiêu là không cho đối thủ có không gian và thời gian để xử lý bóng.
Đây từng là nền tảng phòng ngự trong nhiều thập kỷ. Người ta tin rằng cách tốt nhất để ngăn chặn một cầu thủ nguy hiểm là cử một người theo sát anh ta. Những cuộc đối đầu tay đôi nảy lửa giữa hậu vệ và tiền đạo là hình ảnh quen thuộc trên các sân cỏ Anh xưa.
Tại sao Man-marking toàn diện không còn hiệu quả?
Mặc dù man-marking vẫn được sử dụng trong các tình huống cụ thể (ví dụ: kèm một cầu thủ đặc biệt nguy hiểm, hoặc trong các tình huống cố định), việc áp dụng nó một cách hệ thống trên toàn sân đã bộc lộ nhiều hạn chế trong bóng đá hiện đại:
- Dễ bị kéo khỏi vị trí: Các tiền đạo hoặc tiền vệ tấn công thông minh có thể di chuyển rộng, kéo hậu vệ theo kèm ra khỏi vị trí, tạo khoảng trống cho đồng đội khai thác.
- Đòi hỏi thể lực và sự tập trung cực cao: Việc phải theo sát một cầu thủ trong suốt 90 phút là cực kỳ bào mòn thể lực và tinh thần.
- Hạn chế khả năng bọc lót: Khi mỗi người chỉ tập trung vào đối thủ của mình, việc hỗ trợ, bọc lót cho đồng đội trở nên khó khăn hơn.
- Sự linh hoạt của các hệ thống tấn công hiện đại: Các đội bóng ngày nay thường xuyên hoán đổi vị trí, di chuyển không bóng phức tạp, khiến hệ thống man-marking dễ bị rối loạn.
Phòng ngự khu vực, nơi các cầu thủ chịu trách nhiệm kiểm soát một khoảng không gian nhất định thay vì một đối thủ cụ thể, đã chứng tỏ sự linh hoạt và hiệu quả hơn trong việc đối phó với các chiến thuật tấn công đa dạng của bóng đá hiện đại. Đây là lý do chính khiến man-marking kiểu cũ trở thành một trong những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh.
Liệu những chiến thuật bị lãng quên có cơ hội hồi sinh?
Bóng đá luôn vận động và xoay vòng. Những gì bị lãng quên hôm nay có thể được làm mới và tái sử dụng vào ngày mai dưới một hình thức khác. Ví dụ, sơ đồ 3 hậu vệ, vốn là nền tảng của W-M, đã có sự trở lại mạnh mẽ trong những năm gần đây dưới dạng 3-4-3 hay 3-5-2 hiện đại, nhưng với cách vận hành và yêu cầu về cầu thủ hoàn toàn khác.
Yếu tố bóng dài của Route One vẫn hữu dụng trong các tình huống nhất định. Tư duy bọc lót và phát động tấn công của Libero được tích hợp vào vai trò trung vệ hiện đại. Kỹ năng phòng ngự một-một của man-marking vẫn cực kỳ quan trọng, dù được áp dụng trong khuôn khổ phòng ngự khu vực.
Việc nghiên cứu những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh không chỉ là hoài niệm về quá khứ. Nó cho thấy rằng không có chiến thuật nào là hoàn hảo hay tồn tại mãi mãi. Sự thành công luôn đến từ việc thích nghi, học hỏi và đôi khi là tìm về những giá trị cũ để làm mới chúng trong bối cảnh hiện tại.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Chiến thuật nào đang thống trị bóng đá Anh hiện nay?
Hiện tại, các biến thể của pressing tầm cao (Gegenpressing), lối chơi kiểm soát bóng dựa trên vị trí (Positional Play), và các hệ thống phòng ngự khu vực linh hoạt với sơ đồ 4-3-3 hoặc 3-4-3/3-5-2 đang rất phổ biến tại Premier League.
2. Tại sao các HLV không sử dụng lại nguyên bản các chiến thuật cũ như W-M?
Bóng đá đã thay đổi quá nhiều về tốc độ, thể lực, kỹ thuật cầu thủ và luật lệ (đặc biệt là luật việt vị). Các chiến thuật cũ như W-M sẽ trở nên quá cứng nhắc và dễ bị khai thác bởi các hệ thống tấn công linh hoạt và tốc độ của bóng đá hiện đại.
3. Route One có hoàn toàn biến mất khỏi bóng đá Anh không?
Không hoàn toàn. Mặc dù không còn đội nào xây dựng toàn bộ lối chơi quanh Route One “thuần chủng”, nhưng các pha bóng dài trực diện vẫn là một phương án tấn công được sử dụng, đặc biệt bởi các đội bóng ở giải hạng dưới hoặc khi cần thay đổi cục diện trận đấu nhanh chóng.
Kết luận
Từ W-M đến Route One, từ Libero đến man-marking, những chiến thuật bị lãng quên tại bóng đá Anh là những mảnh ghép quan trọng trong bức tranh lịch sử phong phú của môn thể thao vua tại xứ sở sương mù. Chúng có thể không còn hiện diện trên sân cỏ mỗi cuối tuần, nhưng di sản và những bài học mà chúng để lại vẫn còn nguyên giá trị. Hiểu về quá khứ giúp chúng ta trân trọng hơn sự phát triển không ngừng của chiến thuật bóng đá và dự đoán những xu hướng tiếp theo.
Bạn nghĩ sao về những chiến thuật này? Liệu có hệ thống nào bạn muốn thấy được “hồi sinh” trong bóng đá hiện đại không? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn ở phần bình luận bên dưới!
